Professionele organisaties voor monumentenbehoud moeten meer regie nemen bij het onderhoud van rijksmonumenten
Professionele organisaties voor monumentenbehoud (POM's) werken in de praktijk met de uitvoeringsrichtlijnen (URL’s) voor monumenten. Toch leggen zij de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit vaak bij uitvoerende partijen. Volgens de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed moeten POM’s als opdrachtgever zelf een actievere rol nemen om de kwaliteit van onderhoud en restauratie te waarborgen.
Uitvoeringsrichtlijnen
De Inspectie voerde tussen oktober 2024 en februari 2025 bij zeven POM’s een verkennend onderzoek uit naar hoe zij URL’s toepassen bij het onderhoud aan hun monumenten. Deze richtlijnen, ontwikkeld door Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg, beschrijven hoe onderhoud aan een monument het beste uitgevoerd kan worden; met de uitvoeringstechnieken en methoden die historisch verantwoord zijn en tegelijk aansluiten bij moderne technieken. Het zijn geen wettelijke voorschriften, maar praktische richtlijnen op het gebied van onderhoud, zoals historisch metselwerk en schilderwerk. Ze hebben tot doel de kwaliteit van het werk zo goed mogelijk te bewaken en erfgoed zoveel mogelijk te behouden. In de monitor POM’s 2023-2024 geven de POM’s zonder uitzondering aan met de URL’s te werken.
In haar onderzoek keek de Inspectie naar hoe POM’s URL’s toepassen in verschillende projectfasen: van beleidsvorming en waardestellend onderzoek tot aanbesteding, uitvoering en oplevering. Omdat de bezochte POM’s de onderhoudswerkzaamheden vaak niet zelf uitvoerden, is ook gekeken hoe zij hun rol als opdrachtgever invullen.
Conclusies en aanbevelingen
De Inspectie concludeert dat onderhoud aan monumenten meestal volgens de geldende normen plaatsvindt, maar ziet ruimte voor verbetering. Vooral het vastleggen van eisen uit de URL's in documenten, het gebruik van waardestellend onderzoek en de dossieropbouw kunnen worden versterkt. De Inspectie adviseert POM’s daarom om consequenter naar URL’s te verwijzen, waardestellend onderzoek (onderzoek naar waarom iets belangrijk erfgoed is en voor wie, zodat duidelijk is hoe het bewaard moet worden) explicieter te gebruiken en actiever toezicht te houden op de kwaliteit tijdens en na de uitvoering. Zo kunnen zij hun rol als professionele eigenaar beter invullen en zorgen dat hun monumenten goed behouden blijven.
Belangrijker nog is dat POM’s sterk verschillen in hoeveel zicht en grip zij kunnen en willen hebben op de kwaliteit van werkzaamheden aan monumenten. Het risico is dat zij als opdrachtgever te ver van de uitvoering af komen te staan en daardoor niet volledig verantwoordelijk kunnen zijn voor de kwaliteit. Dit raakt in feite de kern van de POM-status, die draait om het kwalitatief hoogwaardig onderhouden van monumenten. De Inspectie beveelt de POM’s dan ook aan om te reflecteren op de opdrachtgeverspositie, een risicoanalyse uit te voeren en expliciet vast te leggen op welke manier zij als eigenaar/opdrachtgever zelf verantwoordelijkheid nemen bij werkzaamheden aan monumenten.
Rapport en brieven
Deze en andere aanbevelingen uit de verkenning zijn terug te lezen in het rapport “Uitvoeringsrichtlijnen voor monumenten in de praktijk”. De aanbevelingen zijn relevant voor alle 32 aangewezen POM’s en de bedrijven waarmee zij samenwerken. Tegelijkertijd met het rapport publiceert de Inspectie zeven brieven met specifieke aanbevelingen voor de bezochte POM’s.
Op 8 september lichtte de Inspectie tijdens een bijeenkomst van POM’s haar bevindingen toe, zodat partijen hiermee aan de slag kunnen.